مجروحان واقعی در جنگ های مجازی!

امروزه سوالاتی از این دست ذهن تعداد زیادی از خانواده های ایرانی را به خود مشغول کرده است و آنها را در خرید تبلت برای کودکان شان مردد می سازد. هر چند عده ی زیادی از خانواده ها نیز بدون توجه به مضرات یا محاسن تبلت، اقدام به خرید تبلت نموده اند و سال هاست تبلت به عنوان یک اسباب بازی شبانه روزی در دست کودکان شان رویت می شود!

 

بدون شک رعایت محدوده سنی برای اجرا یا ورود به یک مرحله جدید از زندگی امری لازم و طبیعی است. به عنوان مثال سن ورود به مدرسه که بین 5 الی 6 سال در نظر می شود، سن تنها گذاشتن کودکان در منزل که عمدتاً از 12 سالگی آغاز می شود، گرفتن گواهینامه، انجام فرائض مذهبی، تماشای برخی فیلم ها و سریال ها و موارد عدیده دیگر که خانواده ها ملزم به رعایت و پیروی از آن محدوده سنی هستند. اما متاسفانه در کشور ما سن ورد به دنیای دیجیتال از قانون خاصی پیروی نمی کند و به محض اینکه کودک بر اساس فرآیند تکامل حرکتی، توانایی گرفتن اجسام را فرا می گیرد، خانواده ها به کارگیری تبلت و سایر وسایل دیجیتال را آغاز می کنند و از آن به عنوان حربه ای برای ساکت کردن و در مراحل بعدی برای سرگرم کردن کودک استفاده می کنند!

 

هر چند کارشناسان و متخصصین در خصوص سن ورود کودکان به دنیای دیجیتال نظرات متفاوتی دارند و این سن در کشورهای مختلف متغیر است، ولی ذکر این نکته ضروری است که رعایت اصول و مراتب استفاده از وسایل و تجهیزات الکترونیک، گاهی اوقات از رعایت شرط سنی نیز مهم تر است.

 

داشتن هدف از خرید لوازم لوازم دیجیتال برای کودکان، استفاده قانونمند و هدفدار، توانایی خود کنترلی و استفاده به هنگام و به موقع از وسایل ( نه استفاده شبانه روزی و اعتیاد پیدا کردن)، پرهیز از خودنمایی و فخر فروشی، اتلاف وقت بیش از حد و غیر منطقی، عدم جایگزینی این تجهیزات به جای دوستان واقعی از مواردی هستند که باید هنگام خرید این وسایل برای کودکان و نوجوانان به آنها توجه داشت.

 

در حقیقت نیاز سنجی که باید به عنوان اولین عامل در خرید وسایل مختلف مطرح شود، در بحث دنیای دیجیتال جایگاهی ندارد و بسیاری از خانواده ها بدون توجه به این امر اقدام به خرید وسایل دیجیتال برای فرزندان خود می کنند که در اکثر موارد جنبه فان و سرگرمی آن بر هر موضوع دیگری ارجحیت پیدا می کنند و ماجرای یادگیری زبان، برنامه های کاربردی آموزشی و ... یک تاکیتک قدیمی اتخاذ شده از سوی بچه ها در مجاب کردن خانواده ها و به دست آوردن این تجهیزات می باشد!

 

تبعات ورود زود هنگام به دنیای دیجیتال

کودکان و نوجوانان به دلیل عدم تکامل ساختار ذهنی و فکری و حتی ساختار فیزیکی و حرکتی ، نیاز به یک سری آموزش ها و فعالیت های روانی، جسمی و حرکتی دارند که این فعل و انفعالات و یادگیری ها معمولاً در مهد های کودک، مدارس، تعامل با گروه همسالان، بازی در محیط خانه و مدرسه، رفت و آمد و صله رحم، تماشای فیلم در سینما و تئاتر، رفتن به مسجد و سایر مکان های مذهبی، رفتن به پارک، گردشگاه ها و ... حاصل می شود. اما در دنیای امروز جوانان به جز رفتن به مدرسه (که آن هم عمدتاً با اکراه و از روی ناچاری صورت می گیرد) در سایر موارد اراده ای از سوی کودکان دیده نمی شود و هیچ تمایلی برای ورود به عرصه های اجتماعی و تعامل با هم سالان و به اصطلاح افراد کف جامعه در نسل جدید مشاهده نمی شود و بیشتر ترجیح می دهند در دنیای مجازی سیر کنند.

 

صرف نظر از مضرات روانی استفاده از این تجهیزات در سنین خردسالی و کودکی، استفاده زود هنگام از این وسایل تبعات جسمی و فیزیکی فراوانی نیز دارند که یکی از آنها آسیب های چشمی می باشد. چرا که بر اساس مطالعات انجمن متخصصین آمریکا، کودکان تا قبل از دو سالگی نباید به هیچ مونیتور و نمایشگری خیره شوند. مضاف بر اینکه امواج و سیگنال هایی که این وسایل از خود ساطع می کنند، اثرات جبران ناپذیری بر برخی اعضای بدن به ویژه مغز می گذارند.

 

بسیاری از کارشناسان و متخصصین حوزه روانشناسی کودک معتقدند تمرکز کودکانی که از سنین کودکی به استفاده زیاد از تکنولوژی عادت کرده اند، در آینده روی دروس کم خواهد بود و دچار افت تحصیلی می‌شوند. هر چند نداشتن تمرکز یکی از دلایل افت تحصیلی در این دانش آموزان است ولی دلیل دیگر اختصاص ندادن وقت کافی به امورات درسی است چرا که بازی و سرگرمی اولویت اول این نسل محسوب می شود و کمتر دانش آموزی با اشتیاق به سراغ درس و کتاب می رود.

 

این کارشناسان کاهش اعتماد به نفس کودکان را از دیگر معایب استفاده از تکنولوژی می دانند و معتقدند کودک معمولاً باید با هم سن و سال خود بازی کند تا در کشاکش بازی با هم سالان اتفاقات جدید رخ دهد و کودک خود را در موقعیت مختلف محک بزند. اما در بازی های رایانه ای چنین اتفاقی کمتر رخ می دهد و کودک مجبور است با رقبای بزرگتر از خود مبارزه کند. کودک باید بتواند به اسباب بازی مسلط باشد و دائما برنده شود تا احساس توانمندی کند و اعتماد به نفسش بالا رود؛ در بازیهای رایانه ای معمولاً این اتفاق نمی‌افتد و کودکان پیاپی دچار شکست می‌شوند، درنتیجه اعتماد به نفس آنها پایین می‌آید و دچار ضعف در سیستم عصبی نیز می شوند.

 

از دیگر مضرات این ورود زود هنگام عدم تکامل فرایند های مختلف یادگیری و حرکتی، دیداری، شنیداری و ... در کودکان است. این کودکان در ارتباط گیری با هم سن و سالانشان نیز دچار مشکل می‌شوند چرا که بیشتر سرگرم تبلت و موبایل خواهند بود و ارتباطشان با محیط اطراف و منابع یادگیری اولیه قطع می‌شود. هر چند فروشندگان و طراحان این وسایل چنین نظری ندارند و همواره از این تجهیزات به عنوان یک وسایل کمک آموزشی یاد می کنند که می تواند در بالا بردن خلاقیت، بهره هوشی دانش آموزان یا افزایش قدرت ذهنی آنها موثر باشد که در عمل اینگونه نیست.

 

آسیب های حوزه دیجیتال تنها به ورود زود هنگام به عرصه دیجیتال محدود نمی شود چرا که در سنین بالاتر نیز اتفاقات ناخوشایند دیگری در این حوزه رخ می دهد که آسیب های روانی و رفتاری بخشی از آنها می باشد. استفاده بیش از حد از این وسایل در دراز مدت منجر به برخی اختلالات رفتاری در کودکان میشود که در این بین می توان به اختلال در توانایی کلامی، کاهش شور و شوق اجتماعی و سرزندگی و نشاط ، کم رنگ شدن روابط عاطفی کودکان، کاهش میزان تمرکز و ... اشاره کرد. اوتیسم یا درخود ماندگی اشاره کرد. آسیب های جسمی در این حیطه نیز کم نیستند و فشار به گردن، مچ دست، کمر، سیستم دفع و کلیه ها و آسیب های ناشی از کم تحرکی به ویژه در سنین کودکی و ... بخشی از آسیب های جسمی ناشی از استفاده بیش از حد از وسایل الکترونیکی محسوب می شوند.

 

بالاخره تبلت بخریم یا نخریم؟!

تصور دنیای امروز بدون تجهیزات الکترونیک امری محال و غیر ممکن است. چرا که ساختار جوامع و دولت ها بر مبنای تجهیزات الکترونیک استوار شده اند و تقریباً می توان ادعا کرد زندگی امروز بدون وسایل و تجهیزات الکترونیک امکان پذیر نیست. اما نکته ای که در این بین مغفول مانده است و خانواده ها بدان توجهی ندارند، نحوه استفاده از این وسایل و کنترل ارادی در استفاده بهینه از آنهاست.

 

کودکان آینه تمام نمای والدین هستند. هنگامی که والدین در زمان استراحت، هنگام صرف غذا، در مجالس مهمانی و حتی در رختخواب حاضر به ترک گوشی همراه خود نیستند و سیر آفاق و انفس در شبکه های مجازی را به مصاحبت با خانواده یا اقوام ترجیح می دهند، بالتبع انتظار استفاده منطقی از تبلت توسط کودکان و نوجوانان نیز امری عبث خواهد بود. از برآیند گفتار فوق چنین بر می آید ورود به دنیای دیجیتال بدون پیش زمینه و داشتن آگاهی از نیاز های تکنولوژیک، نه تنها برای کودکان بلکه برای افراد بزرگسال نیز تبعات فراوانی به همراه خواهد داشت که پرداختن به آن از حوصله این مقال خارج است. بنابراین خانواده ها باید در نظر داشته باشند قبل از خرید تبلت یا هر وسیله دیگری اعم از دیجیتال یا غیر دیجیتال نیاز سنجی و ضرورت داشتن آن در خانواده مطرح و بررسی شود و صرف خرید این وسیله توسط بچه های فامیل یا در و همسایه ، دلیل خرید آن تلقی نشود.

 

نکته دوم لحاظ کردن محدودیت در استفاده از وسایل دیجیتال است. در بسیاری از کشورهای دنیا تبلت های کودکان به سیستم قطع خودکار بعد از یک مدت زمان مشخص مثل بیست یا سی دقیقه است. نظارت بر استفاده بهینه از دیگر وظایف والدین در این امر است و کودکان باید نوع استفاده از تبلت را به والدین گزارش دهند. هر چند صنعتی شدن جوامع و آپارتمانی شدن فضاهای مسکونی و نبود امنیت در کوچه و خیابان باعث کم شدن تحرک بچه ها و روی آوردن به بازی های اینترنتی و رایانه ای شده است، ولی این نباید دلیل بر عدم ارتباط خانواده با بچه ها و پرداختن به شادی های مشترک شود. توجه به باز یهای بومی – سنتی، افزایش صله رحم، عدم استفاده بیش از حد از گوشی در منزل توسط والدین، خرید نشریات و کتاب و مطالعه در حضور فرزندان و ... می تواند از علاقه مفرط کودکان به تبلت و سایر وسایل دیجیتال بکاهد.

 

سخن پایانی

هر چند جذابیت صفحات نقاشی تبلت از مداد های شمعی و آبرنگ بیشتر است و گوش کردن موسیقی با تبلت از گوش کردن به داستان های رادیو خوش تر است ولی خانواده ها باید بدانند، ورود زود هنگام به عرصه دیجیتال و پس از آن استفاده بیش از حد از فن آوری تبعات جبران ناپذیری برای کودکان و نوجوانان خواهد داشت. از سویی در جامعه کنونی قطع ارتباط با دنیای دیجیتال امکان پذیر نیست و نمی توان کودکان را از ورود به این دنیا منع کرد. فلذا بهترین کار آموزش مناسب و نظارت مستمر بر فعالیت های دیجیتال فرزندان و سپردن برخی امور رایانه ای خانه به آنها است. درخواست پیگیری سفارشات کالا، سپردن کار تایپ لیست کارمندان و برخی امورات اداری، پرداخت قبوض شرکت های خدماتی، دانلود مقالات مختلف و خواندن در جمع خانواده، ساخت کلیپ از عکس های خانوادگی و ... می تواند باعث حضور بیشتر بچه ها در جمع خانواده و جلوگیری از انزوای رایانه ای شود. امید خانواده ها با رعایت موارد فوق، زمینه را برای رشد همه جانبه فرزندان خود فراهم کنند.